Mentale kracht vergroten van de samenleving en van je organisatie

Een op de vier Nederlanders raakt gedurende het leven mentaal ontregeld. Ruim twee miljoen Nederlanders slikken medicatie voor hun angsten of depressies. Maar liefst zeventien procent van de beroepsbevolking heeft burn-out klachten. De helft van de Nederlanders heeft geen hoger doel meer om voor te leven. Er is politiek-maatschappelijk veel aandacht voor het fysieke en het materie, maar veel minder voor het mentale. Collectieve en mentale aanpakken lijken uit het oog verloren. Juist hier liggen grote uitdagingen — en kansen! — voor het sociaal werk.

Prestatiedruk bij jongeren verdriedubbeld

Wat verstaan we onder mentale kracht? Deelnemers in de zaal beantwoorden die vraag via Menticom en zo verschijnen op het scherm antwoorden als: ‘kleine stapjes, haalbare doelen’; ‘toename welbevinden’; ‘weerbaarder in emotionele precessen’; ‘veerkracht’; ‘zelfontplooiing, blijven ontwikkelen’; ‘kunnen omgaan met dagelijkse stress en realistische verwachtingen hebben van altijd gelukkig zijn’; en ‘geestelijke toestand en deze verbeteren en verstevigen’.
Allemaal aspecten van mentale veerkracht, bevestigt Kees.
‘Nederland is nog nooit zo rijk geweest als nu. De rijkdom is niet optimaal verdeeld, maar Nederland is in materie zin een van de rijkste landen van de wereld.’ Sociale relaties zijn voor bijna iedereen belangrijker dan materie zaken. Voor mentale problemen is echter weinig aandacht, hoewel steeds meer Nederlanders daar last van krijgen. ‘Volgens jongeren — vooral meisjes — is de prestatiedruk in vier jaar tijd verdriedubbeld. Volwassenen hebben last van werkstress: 1,3 miljoen Nederlanders hebben last van burn-out klachten en 2 miljoen Nederlanders lijden aan psychische problemen. Wij willen de balans van materie en mentale vooruitgang herstellen en de samenleving mentaal krachtiger maken.’

De Mentale Schijf van Vijf  

De Denktank Mentale Voortuitgang onderscheidt vier niveaus waarop zij de samenleving mentaal krachtiger wil maken. Daarbij gaat het om persoonlijke mentale kracht, relationele mentale kracht, organisatorische mentale kracht en tenslotte maatschappelijke mentale kracht. Met behulp van onder andere de Mentale Schijf van Vijf wil de Denktank de Nederlandse organisaties en de samenleving sterker maken: gelukkiger, beter gemotiveerd, socialer, betekenisvoller en daadkrachtiger. Die Schijf van Vijf omvat vijf aandachtsgebieden om onze mentale kracht te vergroten: Emoties; Betrokkenheid; Relaties; Betekenis; Prestaties.
Veel gemeenten gebruiken het concept Positieve Gezondheid als uitgangspunt voor hun sociaal beleid en veel organisaties voor sociaal werk baseren hun dienstverlening daarop. Sofie benadrukt dat juist het sociaal werk veel
problemen in het dagelijks leven samen met de betrokkenen kan oplossen. Kees benadrukt dat men in het sociaal domein het zogenoemde spinnenweb van Positieve Gezondheid goed naast de Mentale Schijf van Vijf kan gebruiken.
Een aantal grote organisaties is lid van de Denktank, waaronder SCP, UMC Utrecht, Zilveren Kruis, Triodos Bank, het Humanistisch Verbond en de Nederlandse ggz. Al deze organisaties investeren financieel in de Denktank. Als beroepsvereniging heeft Verdiwel geen financie middelen om in de Denktank te investeren. Ook Sociaal Werk Nederland doet dat niet.

Zeven aanbevelingen om mentale kracht samenleving te vergroten

Als we ons voorstellen dat het nu 2050 is, welke ontwikkelingen zien we dan? Wat is de mentale toestand van Nederland in dat jaar? Volgens Kees — die filosofie en psychologie studeerde – hebben zich dan vier ideologische wendingen voltrokken, die zich anno 2022 al aftekenen:
1. Een wending in maatschappelijke voorkeuren: van materieel naar mentaal.
2. Een wending in de wetenschap: van negatief naar positief, meer aandacht voor wat goed
gaat.
3. Een wending in het mensbeeld: van rationeel en individualistisch naar feilbaar en
collectivistisch.
4. Een wending in de rolopvatting van de overheid: van marktmeester naar hoeder van
publieke waarden.

In 30 jaar kan er veel veranderen. We kunnen ons nu nauwelijks meer voorstellen dat dertig jaar geleden huisartsen rookten in hun behandelkamer en vrouwen hun baan opzegden als ze gingen trouwen. Door de covid-pandemie is de aandacht voor mentale problemen toegenomen. Kees presenteert zeven aanbevelingen om de mentale kracht van de samenleving te vergroten:
1. Een landelijke aanpak mentale vooruitgang, inmiddels zijn zeven ministers en staatssecretarissen daar voorstander van.
2. Lessen in psychologie en levensvaardigheden in het onderwijs.
3. Een infrastructuur voor het Ecosysteem Mentale Kracht.
4. Een Mentale-Schijf-van-Vijftoets voor beleid.
5. Mentaal voedingscentrum met informatie over mentale kracht.
6. Empathische stress-sensitieve dienstverlening.
7. Mentale EHBO in onderwijs en bedrijfsleven.

In hoeverre werken deelnemers aan dit College al samen met de ggz en eventuele andere partners om de mentale vooruitgang in hun werkgebied te versterken? Een tweede Menticom-ronde levert onder meer de volgende antwoorden op: ‘Dag van gezondheid en welzijn’, ‘ggz in de wijk’, ‘groepsactiviteiten gericht op signaleren in groep 7/8 van basisscholen’, ‘samenwerking van jongerenwerk met het onderwijs’, ‘Join Us’, ‘gemeenschap versterken’, ‘intervisie’, ‘thuiscoach’, ‘Heft in eigen hand, om mentale kracht van ouderen te vergroten’, ‘maatjesprojecten’, ‘samenwerking met zorg en thuiszorg’, ‘normalisering in de samenleving promoten’, ‘thuiscoach’, ‘voorzorgcirkels’,
‘toekomst coaching’, ‘sociale benadering dementie’ en ‘dialooggesprekken en groepen over zingeving’.

Eigen organisatie mentaal krachtiger maken

Als directeur of bestuurder maak je je eigen organisatie mentaal krachtiger als je erin slaagt die organisatie gelukkiger, beter gemotiveerd, socialer, betekenisvoller en draadkrachtiger te maken. Daarvoor dien je volgens Kees de volgende interventies te ondernemen:
1. Maak van mentale vooruitgang een expliciet organisatiedoel.
2. Vergroot de psychologische kennis en vaardigheden van je professionals.
3. Werk aan een mentaal krachtige groeicultuur.
4. Biedt je medewerkers gelegenheid om te werken aan de mentale kracht van de organisatie.

• Ook hiervoor kun je de Mentale Schijf van Vijf gebruiken. Je kunt werken aan de prestaties, emoties, betrokkenheid, relaties en aan de betekenis van je organisatie. Voor elk thema doet Kees suggesties.
• Prestaties kun je vergroten door grote en kleine prestaties te waarderen, medewerkers helpen zich te ontplooien en te werken aan zelfrelativering en ‘briljante mislukkingen’ te vieren. En stop met de organisatie voort te jagen met opgelegde einddoelen.
• Het thema emoties kun je aanpakken door positieve emoties als liefde, bewondering, hoop en dankbaarheid te vergroten en je medewerkers te leren omgaan met negatieve emoties als woede, verdriet en jaloezie. Je kunt ook met elkaar afspreken: in onze organisatie stoppen we met mopperen.
• Betrokkenheid kun je vergroten door je medewerkers bij beleid en strategie te betrekken door met hen te praten over wat wel en wat niet motiveert. Stimuleer de intrinsieke motivatie en ontwikkel oog voor wat goed gaat en voor talenten van je medewerkers.
• Relaties kun je verbeteren door te werken aan effectieve omgangsvormen, medewerkers te leren omgaan met conflicten, ruimte te maken voor ontmoeting en door pro-sociale prestaties te waarderen.
• Je kunt je medewerkers bewuster maken van de betekenis van je organisatie door de missie en maatschappelijke relevantie daarvan te benadrukken. En door medewerkers te helpen samen positieve herinneringen te maken, bijvoorbeeld door gebruik te maken van betekenis gevende rituele en symbolen.

Zo hoort preventie eruit te zien!

‘Join Us is een innovatieve stichting die de mentale gezondheid van jongeren met eenzaamheidsgevoelens versterkt,’ lezen we op de website van Join Us. ‘We kaarten en pakken eenzaamheid effectief aan! Dit doen we door de persoonlijke en sociale gezondheid van jongeren te versterken. De preventieve hulp van Join Us is erkend en wordt door meer dan 64 gemeenten ingezet. Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en de Vereniging Nederlandse Gemeenten dragen Join Us uit als best-practice. Over Join Us wordt gezegd: Dit is het nieuwe sociaal
werk, zo hoort preventie er uit te zien!’
‘De methodiek van Join Us staat als een huis,’ zegt Demi van Run die als jongerenwerker verbonden is aan WijZijn in Roosendaal. ‘Wij werken met twee groepen: een groep met jongeren tot 18 jaar en een groep met jongeren van 18 tot 25 jaar. De eerstgenoemde groep komt twee keer per week bij elkaar. Deelnemers hebben contact met leeftijdgenoten, gaan aan de slag met challenges en ontwikkelen sociale vaardigheden.
Veel van deze jongeren zijn onzeker, sommigen hebben een beperking. Daardoor kunnen ze niet goed meekomen. Zij worden vaak door hun ouders aangemeld omdat ze bezorgd zijn als hun kind de hele dag zit te gamen en weinig vrienden of vriendinnen heeft. Ook huisartsen en scholen melden deelnemers aan. De 18 tot 25 jarigen melden zichzelf gewoonlijk aan. Omdat het op school niet lekker loopt. Of omdat ze op jonge leeftijd al zijn gaan werken en daardoor weinig sociale contacten met leeftijdgenoten hebben.’

Jezelf mogen zijn en om peer-to-peer contacten

In antwoorden op vragen van leden in de zaal, vertelt Demi over haar praktijkervaringen. Zij benadrukt dat jongerenwerkers van Join Us werk uit handen kunnen nemen van mentoren en zorgcoë¶rdinatoren van scholen. Gewoonlijk hebben mentoren slechts tien minuten per kwartaal om met een scholier te praten. Ook schoolmaatschappelijk werkers hebben vaak niet veel tijd. Jongerenwerkers van Join Us hebben meer tijd en gelegenheid om een vertrouwensband met jongeren op te bouwen. Toch komen zij niet altijd makkelijk de scholen in. Jongerenwerkers komen in steeds meer gemeenten in de scholen. Zij kunnen daar de jongerenwerkers van Join Us
introduceren.
Jongeren die bij Join Us terecht komen, krijgen altijd een intake. ‘Dan kijken we hoe het gaat met de jongere, waar zij of hij mee worstelt en wat zij of hij kan halen en brengen,’ legt Demi uit. ‘De focus ligt dan op het zo goed mogelijk begrijpen van de jongere. Jongeren die de intake gedaan hebben, kunnen vervolgens meedoen aan de activiteiten. Daar draait het in de eerste plaats om het bieden van plezier en veiligheid, jezelf mogen zijn en om peer-to-peer contacten. Jongeren die al langer meedoen, helpen nieuwe jongeren in de groep en groeien op die manier in hun persoonlijk leiderschap. Door deel te nemen aan challenges vergroten deelnemers hun mentale weerbaarheid.
Daarbij gaat het om kleine stapjes en haalbare doelen.’ Er zijn ook meidengroepen voor Marokkaanse, Turkse en andere meisjes.
Als jongeren intensievere, specialistische zorg nodig hebben, worden zij door Join Us doorverwezen. Dan kan het gaan om jongeren met trauma’s, suïcidale gedachten of met autisme. Andersom gebeurt ook: de ggz meldt ook jongeren aan die baat kunnen hebben bij de aanpak van Join Us.

Omgaan met hoge verwachtingen

Inmiddels is al vaker geconstateerd dat meer jongeren — met name meisjes — door de corona-pandemie worstelen met eenzaamheid. Volgens Demi hadden jongeren in de pandemie meer tijd om tot zich door te laten dringen waarvan zij last hadden. Met name door sociale media voelen vooral meisjes dat er veel van hen wordt verwacht en dat ze nooit aan al die verwachtingen kunnen voldoen. Ze moeten besluiten wat voor vervolgopleiding ze moeten kiezen, of ze wel of niet zelfstandig gaan wonen, of ze wel of niet gaan roken en alcohol gebruiken. ‘In onze activiteiten worden meisjes bewuster van zichzelf. Meisjes die aanvankelijk problemen weglachten, maar nu voelen dat die bij het normale leven horen. Die daarover met elkaar kunnen praten. Op sociale media kunnen ze ook meiden vinden die met dezelfde problemen worstelen.’
Op de vraag of Join Us kiest voor meerdere specifieke doelgroepen, zodat deelnemers onderling veel overeenkomsten ervaren, antwoordt Van Demi dat Join Us juist streeft naar breed samengestelde groepen, zodat deelnemers met verschillende culturele achtergronden en verschillende uitdagingen of problemen peer-to-peer veel van elkaar kunnen leren.
Laatste vraag die gespreksleider Sofie Vriends aan Demi stelt is: wat geef je ons als bestuurders mee vanuit jouw inzichten en ervaringen?’ ‘Praat met jongerenwerkers in plaats van over jongerenwerkers,’ antwoordt Demi. ‘Zoals wij zelf met jongeren praten in plaats van over hen.’

Sofie sluit de bijeenkomst af en bedankt Kees voor de open discussie over het gedachtengoed van
Mentale Vooruitgang en Demi voor haar verhaal waarmee ze sociaal werk ‘heel dichtbij haalt’.

Zie voor meer informatie: www.mentalevooruitgang.nl en https://join-us.nu/