Actueel

De meerwaarde van het sociaal werk krijgt onvoldoende erkenning. Deels komt dat doordat het sociaal werk ‘onbewust bekwaam’ is, aldus Sofie Vriends. Als nieuwe voorzitter van Verdiwel heeft zij de ambitie om de expertise van het sociaal werk duidelijker te profileren. Zij ziet grote uitdagingen voor de toekomst: ‘We moeten en kunnen samen met partners in het brede sociale domein andere oplossingen vinden voor grote maatschappelijke vraagstukken die dankzij de coronacrisis duidelijker zijn blootgelegd. Verdiwel kan laten zien dat het versterken van het dagelijks leven een expertise is, die van doorslaggevende betekenis is in het sociaal domein. Ons werk heeft een enorme impact.’

‘Samenindebuurt033.nl is veel meer dan een sociale kaart. Het is een platform waar je organisaties en activiteiten kunt vinden,’ zegt Inge Wellecomme, manager Sociaal Domein bij Indebuurt033 in Amersfoort. Anderhalf jaar geleden organiseerde Verdiwel een bijeenkomst voor de leden over ontwikkelingen in het sociaal domein. Daar gaf Berny de Vries van WijkConnect een presentatie over online wijkplatforms. ‘Ik was meteen enthousiast,’ zegt Inge. ‘In een paar maanden tijd hebben we dit platform ontwikkeld en ik ben er ontzettend blij mee.’ WijkConnect werkt niet opdracht gestuurd, maar missie gestuurd. ‘Onze missie is dat we sociale bekabeling aanleggen,’ verduidelijkt Berny. ‘Met dit platform faciliteert Indebuurt033 de zichtbaarheid en de verbinding van een enorm netwerk aan initiatieven. Zowel op stadniveau als in de wijken. Het platform zet organisaties en bewoners zelf aan de knoppen.’

Door de vorming van sociaal wijkteams is in het sociaal domein de focus veel te sterk op individuele hulpverlening komen te liggen. Daarmee missen we kansen. Ieder mens heeft mogelijkheden, samen vaak meer dan alleen. Het gaat erom oog te hebben voor die mogelijkheden en die te versterken, vanaf het eerste contact. Anita Keita, bestuurder van Versa Welzijn in Hilversum, nam deel aan een rondetafelgesprek dat resulteerde in een oproep getiteld “Meer ruimte voor community building en een andere focus op het sociaal beleid”. Zij pleit voor gezamenlijke reflectie in de wijk, ook met ambtenaren en (wijk-)wethouders. Net als inwoners kunnen ook wij elkaar versterken: actieve inwoners, vrijwilligers, sociaal werkers en de gemeente.

Jongeren worden zwaar getroffen door de avondklok en andere beperkingen die de coronapandemie met zich meebrengt. Er wordt veel van hen gevraagd. ‘De rek is eruit, ze vinden hun dagelijks leven saai,’ zegt jongerenwerker Mostafa Limouri van Stichting DOCK in Rotterdam. ‘Steeds meer jongeren voelen zich eenzaam en krijgen mentale en lichamelijke klachten.’ Na de komst van de avondklok braken in de Rotterdamse wijk Feijenoord ernstige rellen uit. In het Rotterdams werkgebied van Stichting DOCK bleef het rustig. ‘Wij kennen jongeren en hun ouders en zijn een belangrijke schakel in de wijk,’ verklaart Mostafa. ‘Ook in onze wijken waren oproepen om te gaan rellen. Maar wij — jongerenwerkers van DOCK met onze collega’s van Thuis Op Straat - wij surveilleerden met Buurtvaders en Buurtmoeders en vroegen jongeren die we op straat tegen kwamen, naar huis te gaan. Dat werkte. Om 21.00 uur was het rustig op straat.’

Na het instellen van de avondklok op zaterdag 23 januari braken in verschillende steden rellen uit. In Deventer waren meerdere oproepen via sociale media om ’s avonds te rellen op de Brink in het historisch stadscentrum. Jongerenwerkers van Raster Groep, de politie en de supportersvereniging van Go Ahead Eagles wisten dat te voorkomen. ‘Wij werken al heel lang samen met de politie. En in de wijken waar maatschappelijke onvrede groeit, waren wij al actief,’ zegt Jolanda Knorren, bestuurder van de Raster Groep in Deventer. ‘Daar hadden wij al relaties met jongeren, met gezinnen.’ Zij signaleert dat de kloof tussen kansarmen en kansrijken te groot wordt en vindt dat het sociaal werk daar een belangrijke signalerende taak heeft. ‘De kloof tussen arm en rijk moet aangepakt worden. De verdeling van rijkdom moet eerlijker.’

Na de instelling van de avondklok braken er drie avonden lang rellen uit in meerdere steden, waaronder Zwolle. Daar kwamen honderden demonstranten naar de oude binnenstad. Na 21.00 uur was het al weer rustig. ‘Wij werken al jarenlang samen met de politie,’ zegt Wim Bosch, directeur van Travers. ‘Om het vertrouwen van de jongeren te behouden is de taakverdeling wel heel duidelijk. De politie is van de handhaving, wij zijn van de preventie.’ Niet alleen onder jongeren, ook onder volwassenen signaleert Wim maatschappelijke onvrede. ‘Het neoliberalisme heeft het onderscheid tussen haves en have-nots verscherpt,’ betoogt Wim. Hij pleit voor een overheid die centralistischer en socialer optreedt. En dat samenlevingsop-bouw met groepsgerichte interventies kan bijdragen aan het verminderen van maatschappelijke onvrede.

Jongeren gooiden vuurwerk en stenen naar de politie, vielen journalisten aan, vernielden straatmeubilair en plunderden winkels. Veel Nederlanders waren geschokt door de rellen in meerdere steden na het instellen van de avondklok. In veel steden zijn jongeren-werkers ingeschakeld om jongeren in de hand te houden. In Zaanstad slaagden gemeente, politie, jeugdboa’s en sociaal werk erin om rellen te voorkomen. ‘Wij hadden risicojongeren en hun ouders al langer goed in beeld,’ zegt Pieter van den Born van de SMD. ‘Het is al langer zo dat jongerenwerkers en jeugdboa’s in duo’s de straat op gaan, jongeren aanspreken, jongeren in beeld krijgen.’ Pieter ziet maatschappelijke onvrede onder groepen kwetsbare inwoners, die het sociaal werk niet goed bereikt. Hij pleit voor betaalde ervaringsdeskundigen die een brugfunctie kunnen vervullen.

In het werkgebied van de LEVgroep zoeken nieuwe doelgroepen het sociaal werk op, zoals mensen met financie problemen. Bijvoorbeeld Poolse arbeidsmigranten. Toenemende spanningen in huishouders zien ze bij de LEVgroep in de vraag naar buurtbemiddeling, die met 50% is toegenomen. Bovendien worden steeds meer mensen lockdown-moe. Directeur-bestuurder Jasper Ragetlie is het eens met Marc Schats (zie vorig interview in deze serie) dat niet alleen in de VS, maar ook in Nederland sprake is van maatschappelijke onvrede. Ook hij ziet een belangrijke rol voor het sociaal werk. ‘Bij de overheid domineert het new public management,’ zegt Jasper. ‘Wij moeten overheden de spiegel van de leefwereld van bewoners voorhouden.’ Hij verwacht dat een verhoging van het minimumloon eveneens bijdraagt aan het verminderen van maatschappelijke tweedeling.

“Besluiten worden op het veld genomen, niet in de bestuurskamer.” Dit citaat van Johan Cruijff is de titel van het essay dat Marc Schats schreef en waarin hij een pleidooi houdt om de sociaal werker weer aan zet te krijgen. In de coronapandemie bleven sociaal werkers jeugdigen, volwassenen en ouderen in kwetsbare situaties ondersteunen. Dat gaat Marc Schats nog lang niet ver genoeg. Hij constateert dat steeds meer inwoners zich afkeren van overheid en maatschappelijke organisaties. Door de decentralisaties dringt de overheid zich steeds meer aan inwoners op, toch achter de voordeur. ‘We moeten veel beter naar inwoners luisteren. Sociaal werkers moeten meer aan zet komen.’

Op 14 december richtte premier Rutte zich met een televisietoespraak tot het Nederlandse volk om een harde lockdown aan te kondigen, die de volgende dag al zou ingaan. Wat betekent dit voor de werkzaamheden van de professionals van Lumens in Eindhoven en omliggende gemeenten? En voor hun doelgroepen? Bestuurder Jacqueline Vonk breekt een lans voor jongeren. ‘De periode van je zestiende tot je vijfentwintigste is een bepalende levensfase, waarin je samen met leeftijdsgenoten voor een belangrijk deel je identiteit ontwikkelt. Voor jongeren in die leeftijdsgroep valt nu al negen maanden heel veel weg.’ De coronacrisis duurt al lang, maar Jacqueline ziet perspectief: ‘De coronacrisis gaf een boost aan omzien naar elkaar. Ik hoop echt dat we në¡ de coronacrisis extra inzetten op sociale netwerken, aanhaken op informele zorg en dat we meer gebruik gaan maken van de krachten in onze samenleving om die në³g inclusiever te maken.’

Op 14 december richtte premier Rutte zich met een televisietoespraak tot het Nederlandse volk om een harde lockdown aan te kondigen, die de volgende dag al zou ingaan. Sociaal werk is erkend als cruciaal beroep. Het sociaal werk kan ondanks de harde lockdown gewoon doorgaan. Toch verandert er wel degelijk iets. ‘Het probleem van de eenzaamheid groeit,’ zegt Renata Fideli, directeur-bestuurder van MeerWaarde in Haarlemmermeer. ‘Ook de schuldenproblematiek wordt groter. Schiphol en bedrijven die daarvan afhankelijk zijn, krijgen harde klappen. Veel inwoners werken daar. Ook jongeren krijgen het steeds moeilijker.’ Omdat MeerWaarde al zelforganiserende teams had, kunnen die steeds snel inspelen op nieuwe omstandigheden. En de gemeente wil meer investeren in preventie om de oplopende kosten van jeugdzorg te verminderen.

‘Of maatschappelijk werk succesvol is of niet, wordt voor meer dan vijftig procent bepaald door de kwaliteit van het contact tussen de maatschappelijk werker en de inwoner,’ zegt Ilja van den Hoek, bestuurder van het Instituut voor Maatschappelijk Werk (IMW) in Tilburg. ‘Over het algemeen is die kwaliteit het meest gebaat bij elkaar live zien en spreken. Ondanks alle innovatie op digitaal gebied is dit een knelpunt waarvan ik hoop dat die spoedig tot het verleden behoort.’ Volgens haar collega bestuurder Johan van Gurp worstelen veel jongeren met een soort verlieservaring. ‘Zij zijn noodgedwongen meer thuis, kunnen niet sporten, ze verzetten zich tegen regels en voorzorgsmaatregelen en dat hoort in feite ook bij hun ontwikkeling. We vermoeden dat signalen die duiden op problemen van kinderen en jongeren nu minder snel op tafel komen.’ Johan gelooft in de meerwaarde van een tweehoofdige leiding. ‘In andere sectoren zie je dat vaker.’ Ilja vult aan: ‘Je hebt altijd een paar extra ogen en dat kan handig zijn in netelige kwesties.’